دایره، مربع، مثلث
Cricle, Square, Triangle
سعید محمد شه بخش کارشناس ارشد ارتباط تصویری
S.M. Shahbakhsh
Master of Art ( MA ), Graphic زاهدان خرداد ماه 1388
چکیده:
شاید اولین شکلهایی و فرمهایی که بشر با آنها آشنا
شده باشد، شکلهای « دایره » ( Cricle
)، « مربع »( Square
) و « مثلث » ( Triangle
) باشند. سه شکل دایره، مربع و مثلث اشکال اولیه و ابتدایی هستند، که شکلها و فرمهای
بسیار دیگری از تجزیه یا ترکیب آنها به وجود می آیند. هر کدام از این اشکال دارای ارزشهای
سمبلیک و بیان تصویری مخصوص به خود می باشند، که بر گرفته از شکل خاص مورد نظر بوده،
که به مرور زمان، در بین نسلهای بشری متداول شده، تا به امروز رسیده است.
اولین شکل هندسی دایره می باشد،
دایره در واقع همان نقطه است که از تمام جهات به صورت مساوی و یکسان رشد کرده است،
شکل دایره در حالیکه دارای بیشترین حرکت بوده دارای بیشترین تعادل نیز می باشد. فرم
سه بعدی دایره را می توان در« کره » و « استوانه » یافت، شکل دایره با رنگ آبی هماهنگ
می باشد. دایره سمبل و نماد یگانگی، یکپارچگی، وحدت، احد، روح و روان می باشد.
شکل مربع دارای چهار ضلع مساوی
و چهار زاویه مساوی 90 درجه می باشد. مجموع چهار زاویه مربع 360 درجه می باشد. این
شکل اگر بر روی یکی از اضلاع خود قرار گیرد، دارای تعادل کامل، و زمانیکه بر روی یکی
از زوایای خود قرار گیرد، از حالت تعال خارج گشته و نا متعادل می شود. مربع نمادی است
از زمین در مقابل آسمان ( دایره )، مربع نماد انسان و طبیعت می باشد، مربع مبین ماده،
وزن و حدود مشخصی می باشد، رنگ قرمز با مربع هماهنگ می باشد، فرم سه بعدی مربع، مکعب
می باشد.
مثلث شکلی است که از ترکیب و تقاطع
سه خط مورب به وجود می آید، مثلث با وجود سه زاویه تیزی که دارد، حالتی تعرض گونه به
بیرون داشته و شکلی تهاجمی می باشد. شکل مثلث با رنگ زرد هماهنگ بوده و سمبل ونماد
اندیشه و تفکر می باشد، فرم سه بعدی این شکل، فرم هرم می باشد.
واژگان کلیدی: دایره، مربع، مثلث
36134098070919832632.jpg
مقدمه:
از بین فرمهای بیشماری که به صورت
طبیعی و یا به صورت مصنوعی و ساخته شده بوسیله دست بشردر طبیعت پیرامون ماموجود می
باشد، شاید اولین فرمها یا شکلهایی که انسان با آنها آشنا شده باشد، شکلها و فرمهای
« دایره »، « مربع » و مثلث » باشند. بشر اولیه زمانی که برای اولین بار چشم به محیط
پیرامون خود گشود، خورشید را گرد و دایره مانند با اشعه های تیز و نورانی آن مشاهده
کرد، در هنگام شب با گردی ماه آشنا شد، به این ترتیب می توانیم ادعا کنیم که « دایره
» اولین شکلی بود که بشر با آن آشنا شد. و با همین فرضیه می توان گفت، شکلهای مربع
و مثلث اشکال بعدی هستندکه بشر اولیه در محیط اطراف خود با آنها آشنا شده است، کوهها،
تپه ها و حتی شکل سنگها، میوه و برگ گیاهان و درختها می توانند تداعی کننده، دایره،
مربع و مثلث باشند.
سه شکل دایره، مربع و مثلث، اشکال
اولیه و ابتدایی هندسیی هستند که شکلها و فرمهای دیگر بسیاری از تجزیه و یا ترکیب آنها
به وجود می آیند. در طرحهای معماری، طرحهای هنرهای سنتی و مدرن و در بسیاری دیگر از
هنر و صنایع، از شطرنجیهای مربع شکل به عنوان پلان اولیه و اندازه گیری و اندازه زنی
استفاده می شود. به همین صورت، دایره و مثلث نیز سبب زایش و پیدایش، بسیاری از شکلها
و نقوش سنتی و مدرن می توانند باشند. هر کدام از این اشکال دارای ارزشهای سمبلیک و
ویژگی بیانی مخصوص به خود می باشند، که برگرفته از شکل خاص مورد نظربوده که به مرور
زمان در بین نسلهای بشری متداول شده، تا به امروز رسیده است.
دایره( Circle):
اولین شکل هندسی دایره می باشد،
دایره در واقع همان نقطه است ( نقطه می تواند به شکلهای مختلف نمود داشته باشد، اما
شکل متداول و عام آن دایره می باشد. ) که از تمام جهات به صورت یکسان و مساوی رشد کرده
است. افلاطون معتقد بود که دایره یک شکل کامل است، در طبیعت هزاران شکل که سطح مقطع
آنها دایره است، می بینیم مانند کره زمین، مقطع درختان و ...، بعضیها بر این عقیده
هستند که خانه های کندوی زنبور عسل در ابتدا به صورت گرد و مدور و به صورت دایره می
باشد که فشار دیواره دایره ها بر یکدیگر، آنها را به شکل شش ضلعی در آورده است. دایره
ساده ترین منحنی و در واقع کثیرالاضلاعی است که دارای بینهایت ضلع می باشد، قرار گرفتن
حتی یک نقطه بر محیط آن نشانگر بریدگی در پیوستگی است، شکل دایره در حالیکه دارای بیشترین
حرکت بوده، دارای بیشترین تعادل نیز می باشد، به این صورت که شکل مدور و گرد دایره
دارای حرکت دورانی، درونی و دایمی بوده که بهترین حالت ممکن برای حس و تداعی حرکت می
باشد. حرکت دایره ای کامل و تغییر ناپذیر است، بدون آغاز، بدون انجام و لایتغیر، به
همین خاطر است که دایره نمادی از زمان می باشد، زمانی که به عنوان مجموعه زنجیره واری
از لحظات که به نحوی پی در پی، بدون تغییر و شبیه یکدیگر به دنبال هم تکرار می شوند،
تعریف شده است، علاوه بر این، دایره که نمادی از حرکت پیوسته و مدور آسمان می باشد،
با الوهیت نیز در ارتباط است. معمولا مخاطب و بیننده شکل دایره، بطور فطری و ذاتی نقاطی
فرضی را بر روی خط محیط دایره با مرکز دایره می سنجد، در مرکز دایره تمام شعاعها به
نحوی هماهنگ کنار یکدیگر قرار می گیرند، نقطه مرکز دایره در بر گیرنده تمام خطوطی است
که از مبنایی مشترک هماهنگ با یکدیگر نشات می گیرند، و یکپارچگی این خطوط در این نقطه
مرکزی در اوج کمال خویش است. وچون فاصله نقاط فرضی روی محیط دایره با مرکز یکسان می
باشند، و بطور کلی کلیه شرایط در دایره به طور یکسان بوده، پس اعتدال و تعادل کامل
را در دایره می توان احساس کرد، خصوصیات و ویژگیهای مربوط به دایره را در فرم سه بعدی،
می توان در« کره » و « استوانه » یافت.
ارزش سمبولیک یا تفسیر نمادین نقطه
در بر گیرنده مفاهیم کمال،یکپارچگی و نبود هر نوع تمایز و تفکیک است، علاوه بر مفهوم
کمال که به طور ضمنی در دل نقطه ازلی وجود دارد، دایره نمادی ازخلاقیت، یعنی خلق جهان
در مقابل خالق نیز هست. دوایر متحد المرکز نمایانگر طبقات و سلسله مراتب وجودند. دایره
در فرهنگ و ادیان قدیم از جمله بودا، نماد آسمان، جهان پاک، افلاک گردنده و غیر دنیاست.
در هنرهای اسلامی، ایرانی دایره ها، به شکل شمس و حلقه نورانی در اطراف سر امامان،
روحانیان، قدیسین و بزرگان دین دیده می شود، و همچنین با توجه به کراهت و ممنوعیت صورتگری
و مجسمه سازی در اسلام، هنرهای اسلامی به صورت « اسلیمی »، « گل و بوته » و « برگ ختایی
»، که در آنها دایره و حرکات مدور بیشترین نقش را به عهده دارند، سوق پیدا کرد. در
هنرهای اسلامی، ایرانی دایره به صورت « شمسه های » زیبایی تزیین داده شد، و شمسه ها
به صورت منفرد یا همراه سایر هنرها کاربرد پیدا کرد. با دیدن دایره، انسان احساس آرامش
و راحتی می کند، دایره با توجه به حرکت صاف، نرم و روانی که دارد، به عنوان سمبل «
روح و روان » به کار می رود، دایره از نظر هماهنگی با رنگها، با رنگ آبی شفاف هماهنگ
و همسو می باشد، رنگ آبی ایجاد آرامش می کند، و مانند دایره دارای عمق و فضای معنوی
می باشد، شکل دایره با حالت دورانی که دارد، با چرخش خود بیننده را به درون و مرکز
می کشاند، و در رنگ آبی چنین خصوصیت جذابی دیده می شود. چینیهای قدیم برای ساختن معابد
خود اشیا مدور را به کار می بردند. دایره در نزد مصریان قدیم نیز دارای ارزشهای مقدس
بوده است، « آتون » خدای مصریان دارای شکل گرد و مدور بوده است. به طور کلی و در یک
کلام، دایره نمادی است روحانی، که دارای ارزشهای مقدس، آسمانی، در ارتباط با عالم بالا
و ملکوت اعلا می باشد.
مربع ( Square
) :
شکل مربع از ترکیب و تقاطع دو خط
موازی عمودی، و دو خط موازی افقی، بوجود می آید، دارای چهار ضلع و چهار زاویه مساوی
می باشد، هر زاویه دارای 90 درجه، که مجموع چهار زاویه مربع 360 درجه می باشد. این
شکل زمانی که بر روی یکی از اضلاع خود قرار دارد، دارای تعادل کامل می باشد، و زمانی
که بر روی یکی از گوشه ها و زوایای خود قرار گیرد، از حالت تعادل خارج گشته و نامتعادل
و بی ثباط می گردد. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت، که زمانیکه مربع یا مربع
مسطتیل به عنوان کادر در نظر گرفته می شوند، حس تعادل یا نامتعادل بودن، بستگی به شرایط
و ترکیب عناصر درون آنها یعنی کادر دارد. بر طبق نظر« فیثاغورس »،مربع نماینده وحدت
گونه ها و نشان دهنده برابری یک چیز با خودش به نحوی نا متناهی است، و نتیجتا می تواند
نمادی از عدالت قانون تلقی شود، که همه را به یک چشم می نگرد. از نظر افلاطون مربع
نماینده هماهنگی است، که عالی ترین فضیلت به شمار می آید، شناختی کامل که شخص می تواند
از طریق آن به حقیقت مطلق دست یابد. مربع در ردیف شکلهای هندسی، میان مثلث و دایره
جای می گیرد و به همین دلیل به عنوان « عنصر ارتباطی » شناخته می شود. مربع شکلی است
و ثبات گرا که اضلاع و زوایای برابرش احساسی از سکون، استحکام، حصار، چهار پایه مستحکم
برای اشیایی که به ثباط احتیاج دارند مانند میز و صندلی، منزل، کمال و استقرار را در
بیننده و مخاطب بر می انگیزد. فرم سه بعدی مریع، یعنی « مکعب » بیش از مربع نمایانگر
استحکام، سکون و ثبات است.مربع از چهار ضلع برابر تشکیل شده است، هر کدام از این چهار
ضلع می توانند نمایانگرموارد زیر باشند:
- چهارعنصر مو جود در طبیعت
که عبارتند از: آب، باد، خاک و آتش
- چهار جهت اصلی که عبارتند
از: شمال، جنوب، مشرق و مغرب
- چهار مرحله از تکامل بشری:
دوران جنینی، دوران زندگانی، مرگ، رستاخیز و معاد
- چهار طبع که عبارتند از:
سردی، گرمی، خشکی و رطوبت
- چهار مرحله از زندگی که
عبارتند از: کودکی، جوانی، میانسالی و پیری
- چهار خلط که عبارتند از:
صفرا، سودا، بلغم و خون
- چهار فصل سال که عبارتند
از: بهار، تابستان، پاییز و زمستان
- چهارسمت اصلی که عبارتند
از: جلو، عقب، چپ و راست، یا بالا، پایین، چپ و راست
- چهار فرشته ارشد که عبارتند
از: جبرییل، میکاییل، عزراییل و اسرافیل
- چهار قسمت زمان داریم که
عبارتند از: روز، هفته، ماه و سال
- چهار جزگیاه عبارتند از:
ریشه، ساقه، برگ وگل یا میوه
-چهار خلیفه در دین اسلام
که به خلفای راشدین مشورند و عبارتند از: ابوبکر، عمر، عثمان و علی
مربع نمادی است از زمین در مقابل
آسمان ( دایره )، مربع نماد انسان و طبیعت استو درسطحی دیگر، نمادی است از جهان مخلوق
( زمین و آسمان ) در برابر خلق نشده و خالق. شکل مربع مبین ماده، وزن و حدود مشخصی
است، مربع بیانگر ماده ساکن است. مربع نماد و سمبل و بیانگر ماده ساکن است، مربع سمبل
مادیت و دارای سنگینی و سختی است. مربع در خط هیروگلیف برای نمایش زمین به کار رفته
است. ویژگیها و خصوصیات شکل مربع ( سمبل مادیت بودن، سختی، زحمت کشیدن و کار، سنگینی،
واقعیت، داشتن وزن و حدود مشخص و... ) با رنگ قرمز موافق و هماهنگ می باشد. و وزن و
تاریکی رنگ قرمز با زیبایی و سختی مربع برابری می کند.
مثلث ( Triangle ):
زمانی که سه نقطه در فضا قرار داشته
باشند، به صورتی که در یک مسیر واقع نشده باشند، و با یکدیگر در ارتباط باشند، می توانند
نمایشی باشند فرضی از شکل مثلث. مثلث اولین سطح دو بعدی می باشد، موقعیتهای مختلف نقاط
( راسهای مثلث ) می توانند باعث به وجود آمدن مثلثهای متنوع شوند.مثلث شکلی است که
از ترکیب و تقاطع سه خط مورب به وجود می آید، دارای سه ضلع و سه زاویه می باشد، مجموع
سه زاویه مثلث 180 درجه می باشد، مثلث با وجود سه زاویه تیزی که دارد، حالتی تعرض گونه
به بیرون داشته و شکلی تهاجمی می باشد ( مانند سر پیکان و سرنیزه جنگجویان ). در طول
سده های پیشین معماران از شکل مثلث به خاطر استحکام و زیبایی آن استفاده می کردند،
نمونه این ساختمانها اهرام ثلاثه مصر است که با تغییرات اندکی آن هم به طمع سیری ناپذیر
انسانهای سود جو به وجود آمده اند، پس از بیش از 5000 سال هنوز پابر جا هستند. انواعی
از مثلثها را درساختمان معبد « پارتنون » می توان یافت. مثلث نماد آتش است و اتش نماد
خرد نخستین و ازلی جلوه ای ازدانایی بیکران و عالم ماورای انسان است.مثلث متساوی الاضلاع
بیانگر الوهیت، هماهنگی و تناسب می باشد، این نماد به عدد سه اشاره دارد و بدون ارتباط
با سایر شکلهای هندسی به طور کامل قابل فهم نیست. در واقع تمام اشکال را می توان از
طریق ترسیم خطوطی از مرکز به زوایای آنها به مثلثهایی تقسیم کرد. مثلث تشکیل دهنده
قاعده هرم است، همچنان که هر زایشی با تقسیم صورت می گیرد، بشر نیز قابل مقایسه با
مثلث متساوی الاضلایی است که به دو مثلث قاعم الزاویه تقسیم شده باشد. که افلاطون در
کتاب « تیمایوس » آن را نشانی از زمین می داند. تغییر مثلث متساوی الاضلاع به مثلث
قاعم الزاویه به طور ضمنیبیان کننده خسرانی است که حاصلش از دست رفتن تعادل می باشد.
هر مثلث به عنصری خاص مربوط می شود: مثلث متساوی الاضلاع با زمین، مثلث قاعم الزاویه
با آب، مثلث مختلف الاضلاع با هوا و مثلث متساوی الساقین با آتش. مثلث متساوی الساقینی
که زاویه راس آن 108 درجه باشد حاوی ارقام با معنایی است و هماهنگی خاصی در خود دارد.
مثلثی که راس آن به سوی بالا باشد، نمادی از آتش و جنس مذکر است، همین مثلث با راسی
رو به پایین نمادی از آب و جنس مونث می باشد. « مهر سلیمان » از دو مثلث معکوس تشکیل
می شود که نمادی است از عقل بشر، مثلث متساوی الاضلاع در سنن یهودیان به معنای خداست
که نباید نامش بر زبان رانده شود. مثلث، که با خورشید و گندم در رابطه است، نمادی از
باروری نیز می باشد، مثلث با همین معنا اغلب توسط هندیان، یونانیان و رومیان در قرنیزهای
تزیینی ساختمانها به کار رفته است. مثلث سنتی و کلاسیک مثلثی است که زاویه راس آن
36 و هر یک از زوایای قاعده اش 72 درجه باشند. عدد 36 نماینده یکپارچگی کیهان، تلاقی
عناصر اربعه و تحولات چرخشی دور آنهاست. مشتقات این عدد بیان کننده رابطه سه جانبه
میان آسمان، زمین و بشر هستند. 36 همچنین برابر است با اندازه مربعی که هر ضلع آن
9 باشد و بطور تقریبی مساوی با دایره ای است که قطر آن 12 باشد، هم دایره و هم سال
شمسی هر دو به 360 قسمت تقسیم می شوند، اغلب دوره های کیهانی مضربهایی از رقم 360 هستند.
مثلث در آیین هندی ها نماد زاهدان و پرهیزکاران است. ترکیب دو مثلث و تشکیل شش گوشه
( ستاره حضرت داوود ) نشانی از گسترش و تجلی است.
مثلث با داشتن سه ضلع و سه زاویه
با عدد سه برابری می کند، عدد سه در فرهنگ چینی شامل سه ایام و صفتمی باشد: گذشته،
حال و آینده، عدد سه نمایشگر سه مکان است: آسمان، زمین و اتمسفر، در فرهنگ ایرانی گفتار
نیک، کردار نیک و پندار نیک با عدد سه و در نهایت با مثلث برابری می کنند. در رنگدانه
ها و شیمی رنگ، رنگهای اصلی عبارتند از: زرد، قرمز و آبی، و همینطور رنگهای اصلی در
فیزیک رنگ یا نورهای رنگی، عبارتند از: سبز، قرمز و آبی، که هر سه رنگ به سه ضلع و
سه زاویه مثلث اشاره دارند. شکلهای عمده هندسی سه تا هستند که عبارتند از: دایره، مربع
و مثلث، مواد به سه قسمت تقسیم می شوند که عبارتند از: جامد، مایع و گاز، سه مقام برتر
وجود دارد که عبارتند از: مقام اول، مقام دوم و مقام سوم، مثلث با رنگ زرد هماهنگ می
باشد، معمولا از ویژگیهای هر دو ( رنگ زرد و شکل مثلث ) آزار دهندگی می باشد. به همین
صورت به علت وجود انواع زردها، آنها نیز با انواع مثلثها برابری می کنند، مثلا زرد
طیف خورشید با مثلث متساوی الاضلاع تطبیق دارد، یا زردهای سبزگونه با مثلثهای تند و
ایستاده برابری می کنند.
آنجه تاکنون گفته شد، مختصری بود،
در مورد سه شکل ابتدایی و اولیه تجسمی، که این اشکال نه تنها در صنایع مختلف، هنرهای
تجسمی، معماری، گرافیک محیط
منبع:
http://almirasaeid.blogfa.com/post-11.aspx
